Opóźniony rozwój mowy

Aktualizacja: 15 stycznia 2024

Opóźniony rozwój mowy to problem, który może dotyczyć zarówno dziecka zdrowego, jak i przewlekle chorego. Mowa nie jest umiejętnością wrodzoną – człowiek nabywa ją w ciągu całego swojego życia w kontaktach z ludźmi. Prawidłowe kształtowanie się i rozwój języka wpływa na późniejszą osobowość człowieka. Dlatego zaobserwowanie zaburzeń mowy powinno zostać jak najszybciej skonsultowane z pediatrą i logopedą dziecięcym.

Opóźniony rozwój mowy – przyczyny

Opóźniony rozwój mowy to pojęcie niejednoznaczne. Zgodnie z jedną z definicji oznacza kształtowanie się mowy niezgodnie z normą rozwoju językowego, którą pośrednio można określić w odniesieniu do etapów kształtowania się mowy dziecka (jednocześnie biorąc pod uwagę istnienie różnic indywidualnych w rozwoju mowy poszczególnych dzieci). Wyróżnia się następujące rodzaje omawianego problemu:

• niesamoistny opóźniony rozwój mowy;
• samoistny opóźniony rozwój mowy;
• opóźniony rozwój mowy związany ze specyficznymi zaburzeniami rozwoju języka.

Niesamoistny opóźniony rozwój mowy jest wywołany określoną przyczyną. Wiąże się z innymi zaburzeniami rozwoju, np.:

• dziecięcym porażeniem mózgowym;
• opóźnieniem rozwoju umysłowego/niepełnosprawnością intelektualną;
• głuchotą/niedosłyszeniem;
• całościowymi zaburzeniami rozwoju;
• rozszczepem wargi i/lub podniebienia.

W pozostałych przypadkach przyczyny opóźnionego rozwoju mowy nie są do końca poznane. Wspomina się jedynie o czynnikach prawdopodobnych, czyli przypuszczalnych. Za ich przyczynę uznaje się m.in.:

• późniejszą mielinizację włókien nerwowych odpowiadających za pracę mięśni artykulacyjnych;
• opóźnienie w dojrzewaniu struktur nerwowych, odpowiadających za procesy nadawczo-odbiorcze;
• opóźnienie dojrzewania korowych obszarów mowy.

U dzieci z opóźnionym rozwojem mowy związanym ze specyficznymi zaburzeniami rozwoju języka nie stwierdza się zaburzeń słuchu, zaburzeń napadowych, mózgowego porażenia dziecięcego, uszkodzeń mózgu, nieprawidłowości w nawiązywaniu dwustronnych interakcji społecznych. Ich rozwój intelektualny mieści się w granicach normy. Dlatego pojęcie „opóźniony rozwój mowy” jest niezwykle szerokie. Wymaga szczegółowej diagnostyki i dalszej analizy.

Etapy rozwoju mowy

Rozwój mowy dzieli się na kilka okresów. Pierwszym jest tzw. okres melodii, przypadający na czas do ukończenia okresu niemowlęctwa. Od momentu narodzin dziecko powinno być otaczane tzw. kąpielą słowną – rodzice powinni jak najwięcej mówić przy dziecku i do dziecka. W 2.-3. miesiącu życia dziecko zaczyna głużyć, zaś około 5.-6. miesiąca życia głużenie przechodzi w gaworzenie. Około 7.-8. miesiąca życia dziecko zaczyna reagować na znaczenie mowy, a pod koniec 1. roku życia pojawia się zjawisko dojrzałej formy gaworzenia – dziecko powtarza sylaby i całe wyrazy.

Po tym czasie pojawia się tzw. okres wyrazu, przypadający na 12-24 miesiąc życia. Intensywnie rozwija się słownictwo bierne i czynne. Następuje również rozwój funkcji poznawczych: pamięci, uwagi, spostrzegawczości i rozwój fizyczny. W tym czasie słownik zawiera mniej więcej kilkadziesiąt wyrazów. Dziecko zaczyna łączyć wyrazy – powstają zlepki wyrazowe, potem równoważniki zdań i proste zdania.

Dalszym etapem jest okres zdania, między 25. a 36. miesiącem życia. Pierwsze zdania są przeważnie dwuwyrazowe twierdzące. Szybko jednak następuje rozwój zdania pytającego i rozkazującego. Z części mowy najczęściej używa się rzeczowników będących nazwami konkretnych przedmiotów występujących w otoczeniu dziecka. Głoski są jeszcze zmiękczane, jednak pod koniec 3. roku życia dziecko powinno opanować wymowę samogłosek nosowych, a także większości spółgłosek. Pod koniec 3. roku życia powinno nastąpić zakończenie kształtowania się słuchu fonematycznego.

Rozwój mowy powinien zakończyć się wraz z osiągnięciem przez dziecko 7. roku życia. Powinno wówczas posługiwać się pełnymi, złożonymi zdaniami, które są dobrze rozumiane nie tylko przez osoby najbliższe dziecku, ale i przez obcych rozmówców. Jakiekolwiek odchylenia od rozwoju mowy (zbyt późny rozwój mowy, nieuzyskanie odpowiednich dla wieku umiejętności), określa się mianem opóźnionego rozwoju mowy. Wymaga to konsultacji z logopedą lub z pediatrą (jeśli towarzyszą temu inne niepokojące objawy).

Opóźniony rozwój mowy ćwiczenia logopedyczne

Opóźniony rozwój mowy leczy się przeważnie w gabinecie logopedy. Terapia polega na indywidualnie dobranych ćwiczeniach mowy, które są prowadzone w formie zabawy. Ważne jest, aby dziecko ćwiczyło codziennie w domu przy pomocy rodziców. Jedynie systematyczność zapewni oczekiwane efekty. Na terapii wykonuje się również ćwiczenia ogólnosprawnościowe, kształtujące motorykę dużą i motorykę małą – udowodniono, że koordynacja i sprawność całego organizmu wpływa na rozwój mowy.

Opóźniony rozwój mowy – leczenie

Jeśli natomiast opóźnienie rozwoju mowy wiąże się z czynnikami medycznymi, należy wdrożyć leczenie przyczynowe, a dopiero później zasięgnąć rad logopedy. Przykładowo przy skróceniu wędzidełka przeprowadza się zabieg jego podcięcia, zaś przy rozszczepie podniebienia chirurgicznie zespala się tę strukturę.

Olej z czarnuszki w kapsułkach 100% naturalny
Czarnuszka siewna (łac. Nigella sativa) jest naturalną substancją znaną od tysiącleci ze swoich właściwości. Wykorzystywana jest m.in. przy zmienionej chorobowo skórze. Działa antygrzybicznie, przeciwwirusowo, antyalergicznie, przeciwwrzodowo, ...
Zobacz tutaj ...

Bibliografia

1. Odowska-Szlachcic B., Logopedia wieku rozwojowego, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2023.
2. Stępień A., Neurologia, Wydawnictwo Medical Tribune Polska, Warszawa 2022.
3. Michalczyk A., Opóźniony rozwój mowy i jego wpływ na rozwój dziecka. Studium przypadku chłopca z ryzykiem dysleksji, Logopedia Silesiana, 5/2016.
4. Gacka E., Podejście interakcyjne rodzic – dziecko w terapii opóźnień rozwoju mowy, Logopedia, 1/2019.
5. Dębińska-Gustaw K., Opóźniony rozwój mowy – problemy terminologiczne, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.