Zboża

Zboża to grupa różnych roślin uprawnych należących do rodziny traw, których owoce (ziarna) wyróżniają się bardzo wysoką zawartością skrobi, w efekcie czego wykorzystywane są powszechnie w branży spożywczej. Mają zastosowanie w celach konsumpcyjnych, pastewnych i przemysłowych. Najpopularniejszym zbożem w Polsce jest pszenica oraz żyto, jednak rodzajów tych roślin jest znacznie więcej.

Zboża – charakterystyka

W Polsce oraz Unii Europejskiej zboża są najważniejszą grupą roślin uprawnych. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) zajmują największy areał w strukturze zasiewów w Polsce. Szacuje się, że w Polsce zboża uprawia się na blisko 75% powierzchni gruntów ornych. Produkcja zbóż stanowi 22,9% wartości globalnej produkcji rolniczej, a zarazem 38,8% produkcji roślinnej. To podstawowy surowiec rolny, mający znaczenie strategiczne – jako najważniejszy produkt spożywczy decyduje o bezpieczeństwie żywnościowym kraju. Podstawowe rodzaje zbóż to:

• pszenica – rodzaj zbóż z rodziny wiechlinowatych, bogaty w wiele antyoksydantów, składników mineralnych i błonnik pokarmowy. Najwięcej przeciwutleniaczy znaleźć można w otrębach pszennych. Pszenicę powszechnie wykorzystuje się w przemyśle piekarniczym, należy jednak zaznaczyć, że jest kluczowym źródłem glutenu;
• żyto – składnikiem charakterystycznym dla żyta są fitoestrogeny. Posiada formę jarą i ozimą, a jego kwiatostan stanowi kłos złożony. Najlepiej rośnie na glebach lekkich i słabych. Ma bardzo dobrze rozwinięty system korzeniowy, w związku z czym nie wymaga specjalnego nawadniania;
• jęczmień – jest jednoroczną rośliną jarą, wysiewaną wiosną lub jesienią. Dorasta do 100 cm wysokości, a jej liście pokrywa woskowaty nalot. Kwiatostan jęczmienia stanowi kłos wielorzędowy z długimi ościami, które mogą dochodzić nawet do 15 cm;
• owies – posiada puste źdźbła łodygi i niewielkie lancetowate liście, przeważnie łukowato zwisające. Najbardziej charakterystycznym elementem owsa jest jednak oczywiście jego kwiatostan przyjmujący formę wiechy. Uważa się, że jest to zboże najbogatsze w minerały, zwłaszcza w cynk, wapń, magnez, fosfor, żelazo i krzem;
• gryka – ma bardzo wysoką wartość odżywczą, a mąka z niej pozyskana jest lepiej przyswajalna przez organizm niż mąka pszenna. Gryka, w porównaniu do pszenicy, zawiera więcej białek, tłuszczów, składników mineralnych i witamin z grupy B. Jej cechą charakterystyczną jest niski indeks glikemiczny i brak zawartość glutenu;
• proso – to zboże, z którego otrzymuje się bezglutenową mąkę jaglaną o mocno orzechowym aromacie i słodko-gorzkim smaku. Wytwarza od 1 do 5 źdźbeł. Są one dość grube i owłosione. Kwiatostan stanowi wiecha złożona z głównego pędu i 1-3 rzędowych rozgałęzień.

Co istotne, do grona zbóż zalicza się również ryż oraz kukurydzę, zaś mianem pseudozboża określa się amarantus. Każda powyższa roślina może posiadać swoje odmiany. Przykładem jest choćby pszenica, gdzie wyróżnia się odmianę zwyczajną, orkisz, płaskurkę, samopszę i inne.

Zboża zawierające gluten

Gluten to podstawowe białko wielu rodzajów zbóż. Odpowiada m.in. za elastyczność ciasta i jego odporność na wysychanie. Niestety w ostatnich latach obserwuje się wzrost wrażliwości układu pokarmowego konsumentów na gluten. Nietolerancja glutenu pojawia się m.in. w przebiegu:

• celiakii;
• nieceliakalnej nietolerancji glutenu;
• choroby Duhringa.

U takich osób po spożyciu produktów zawierających gluten dochodzi do wystąpienia przykrych dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Z kolei przy celiakii spożywanie glutenu może nawet skutkować zanikiem kosmków jelitowych i wzrostem przepuszczalności jelit.

Najbogatszym źródłem glutenu jest pszenica.

Zboża nie zawierające glutenu

Wykorzystanie zbóż

Zboża są wykorzystywane w wielu różnych celach. Przede wszystkim są podstawą piekarnictwa – pozyskuje się z nich mąkę, która jest kluczowym składnikiem chlebów, bułek, ciast, ciastek i wszelkich innych wypieków piekarniczych. Produkuje się z nich również kasze, oleje, syropy, zaś słód (np. słód jęczmienny, słód pszeniczny, słód żytni) jest ważnym składnikiem piw w browarnictwie. Szacuje się, że współcześnie ponad 70% spirytusu produkowanego w Polsce wytwarzane jest z żyta. Choć zboża są niezwykle istotne w przemyśle spożywczym, znajdują zastosowanie także w innych dziedzinach przemysłu.

Gatunkami szczególnie odpowiednimi do wykorzystania przemysłowego w celu produkcji energii odnawialnej są żyto i pszenżyto. Ze skrobi kukurydzianej otrzymuje się biodegradowalny polimer, który może być używany do produkcji ekologicznych opakowań. Zboża są też podstawowym składnikiem pasz dla zwierząt hodowlanych.

Spirulina w tabletkach (100% naturalna)
Spirulina posiada w pełni naturalne witaminy i minerały o wysokim stężeniu. W jej skład wchodzą m.in.: biotyna, beta-karoten, kwas foliowy, tiamina, niacyna, witamina D, E i inne witaminy oraz białko i błonnik. To też źródło cynku, magnezu, wapnia, żelaza
Zobacz tutaj ...

Spirulina w proszku (100% naturalna)
Spirulina w proszku to słodkowodna alga, zawierająca duże stężenie witamin, minerałów i innych, ważnych składników odżywczych. Wysoką jakość uzyskano dzięki odpowiednim warunkom klimatycznym, przestrzeganiu restrykcyjnych norm podczas hodowli i …
Zobacz tutaj ...

Bibliografia

1. Ginter A., Szarek S., Sytuacja dochodowa producentów zbóż na przykładzie uprawy pszenicy, Journal of Agribusiness and Rural Development, 4/2010.
2. Kapusta F., Zboża jako składnik rolnictwa i gospodarki Polski, Ekonomia XXI Wieku, 2/2016.
3. Augustyńska I., Czułowska M., Efektywność produkcji wybranych zbóż w Polsce w latach 2018-2020, Zagadnienia Doradztwa Rolniczego, 1/2021.