Retinoidy

Aktualizacja: 15 lutego 2023

Retinoidy to grupa aktywnych biologicznie związków, będących analogami retinolu i noszącymi wspólną nazwę „witamina A„. Zaliczamy do nich między innymi: retinol, retinal i kwas retinowy oraz ich metabolity i izomery. Retinoidy należą do najbardziej efektywnych substancji opóźniających procesy starzenia. Udowodniono, że efektywnie pobudzają aktywność fibroblastów oraz produkcję włókien kolagenowych.

Retinoidy – charakterystyka

Omawiane związki dostarcza się do organizmu wraz z dietą, a ich dobrymi źródłami są między innymi:

• warzywa – szpinak, sałata, brokuły, marchew, dynia;
• owoce – melony, pomarańcze;
• żółtka jaj.

Pierwszym elementem wchłaniania retinoidów jest rozpuszczanie ich w tłuszczach znajdujących się w posiłku. Do komórek jelitowych przedostają się poprzez dyfuzję prostą, a po wchłonięciu przez enterocyty retinol jest estryfikowany przez ARAT i LRAT. Do transportu retinoidów niezbędne są wyspecjalizowane białka osocza – RBP oraz CRBP. Głównym miejscem metabolizowania omawianych związków jest wątroba.

Retinoidy regulują rozmaite procesy biologiczne: proliferację, różnicowanie komórek oraz apoptozę, poprzez zmianę aktywności genów, aktywując receptory jądrowe. Retinoid po dotarciu do keratynocytu przemieszcza się do jego wnętrza i łączy z odpowiednim receptorem. Wyróżniamy 3 generacje retinoidów:

• I – retinoidy monoaromatyczne naturalne, działające nieselektywnie, np. retinol (witamina A), tretynoina, izotretynoina, alitretynoina;
• II – retinoidy monoaromatyczne, będące syntetycznymi analogami witaminy A;
• III – retinoidy będące syntetycznymi pochodnymi poliaromatycznymi, o budowie znacznie różniącej się od naturalnie występujących retinoidów, np. adapalen, arotynoid, tazaroten.

Retinoidy można dostarczać do organizmu wraz z żywnością, można jednak aplikować je miejscowo na skórę bądź stosować doustnie pod postacią leków.

Funkcje retinoidów

Funkcje retinoidów:

• regulacja procesów odnowy komórek naskórka, np. złuszczanie warstwy rogowej;
• stymulacja syntezy kolagenu, zwłaszcza typu I, III i IV;
• stymulacja powstawania mikrowłókien elastyny;
• hamowanie aktywności enzymów o działaniu niszczącym w stosunku do kolagenu i elastyny;
• zwiększenie proliferacji i nasilenie różnicowania się keratynocytów, czego efektem jest wzrost spoistości warstwy rogowej i pogrubienie warstwy ziarnistej;
• normalizacja procesów złuszczania;
• angiogeneza.

Powyższe działanie ma miejsce przy stosowaniu odpowiednich dawek. Nadmiar retinoidów działa niekorzystnie.

Retinoidy w medycynie

Retinol, czyli witamina A, jest prototypem wszystkich innych retinoidów. Związek ten jest kluczowy do regulacji wzrostu, rozwoju kości, utrzymania ciągłości błon śluzowych i naskórka. Niedobory witaminy A wpływają niekorzystnie na stan skóry, dlatego bywa ona często dodawana do kosmetyków i zalecana pod postacią suplementów diety. Wskazaniami do stosowania kosmetyków i suplementów diety zawierających retinoidy są:

• trądzik pospolity i trądzik różowaty;
• choroby rozrostowe, np. rogowiak kolczystokomórkowy;
• brodawki płaskie;
• toczeń rumieniowaty układowy;
• skóra pergaminowa i skóra barwnikowa;
• rogowacenie słoneczne;
• choroba Dariera;
• rybia łuska;
• łuszczyca;
• liszaj płaski;
• łupież czerwony mieszkowy.

Zastosowanie tych związków jest niezwykle szerokie. Retinoidy stosowane miejscowo aplikuje się w niewielkich ilościach na skórę raz na dobę, wieczorem, po umyciu twarzy. Krem nawilżający można zaaplikować dopiero po upływie pół godziny.

Retinoidy – skutki uboczne

Nadmierne lub nieodpowiednie stosowanie retinoidów prowadzi do hiperwitaminozy A, czego objawami są przede wszystkim:

• podwyższenie ciśnienia wewnątrzczaszkowego oraz płynu mózgowo-rdzeniowego;
• zwiększenie stężenia wapnia w ustroju;
• hepatomegalia;
• wahania poziomu cholesterolu;
• zapalenie czerwieni wargowej;
• szorstkość, suchość i nadmierne łuszczenie się skóry;
• nudności;
• powiększenie węzłów chłonnych;
• depresja i wahania nastroju;
• cukrzyca;
• nadmierna aktywność układu immunologicznego, reakcje uczuleniowe i anafilaktyczne;
• bóle głowy;
• nadmierna senność bądź odwrotnie – bezsenność.

Bezwzględnym przeciwwskazaniem do stosowania retinoidów jest ciąża. W przypadku kobiet ciężarnych, stosowanie pochodnych witaminy A (szczególnie w I trymestrze) może prowadzić do poważnych uszkodzeń płodu, np. wodogłowia, małogłowia, wad ośrodkowego układu nerwowego.

Chlorella w tabletkach z rozerwaną ścianą komórkową
Chlorella posiada właściwości przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybiczne nie wpływając przy tym na florę fizjologiczną. Bardzo dokładnie usuwa toksyny z organizmu ...
Zobacz tutaj ...

Bibliografia

1. Kaźmierska A., Bolesławska I., Przysławski J., Wpływ retinoidów na skórę i zapobieganie ich skutkom ubocznym, Hygeia Public Health, 3/2019.
2. Marona H., Gunia A., Pękala E., Retinoidy – rola w farmakoterapii w aspekcie komórkowego mechanizmu działania, Farmakologia Polska, 3/2010.
3. Glenc-Ambroży M., Retinoidy w profilaktyce fotostarzenia, Aesthetic Cosmetology and Medicine, 6/2020.
4. Czarnota A., Retinoidy. mechanizm działania, właściwości oraz zakres stosowania w dermatologii i kosmetologii, Kosmetologia Estetyczna, 4/2018.