Terpeny

Aktualizacja: 18 sierpnia 2022

Terpeny to ogólna nazwa dużej grupy lotnych związków, obejmującej węglowodory terpenowe i ich pochodne tlenowe, alkohole, aldehydy oraz ketony. Stanowią największą klasę wtórnych metabolitów roślin, ponieważ obejmuje ona aż 30 000 zidentyfikowanych związków.

Terpeny – charakterystyka

Węglowodory terpenowe można rozpatrywać jako pochodne wytworzone przez połączenie dwóch, trzech lub więcej cząsteczek izoprenu. W zależności od liczby atomów węgla w cząsteczce węglowodoru rozróżniamy: monoterpeny, seskwiterpeny, diterpeny itd.

Terpeny występują w różnych częściach roślin jako składniki olejków eterycznych, żywic i soków mlecznych. Pozyskiwane są z surowca roślinnego metodą ekstrakcji parą wodną lub różnymi rozpuszczalnikami. Mogą także być wytwarzane syntetycznie.

Właściwości zdrowotne terpenów

Szczególną grupą omawianych związków są monoterpeny i to właśnie one wykazują najsilniejsze właściwości zdrowotne. Przenikają bowiem do krwi jako chemiczne substancje lecznicze, gdzie swoiście sterują pracą mózgu. Olejki eteryczne bogate w terpeny wykorzystuje się powszechnie do leczenia różnego rodzaju schorzeń górnych dróg oddechowych, ponieważ działają wykrztuśnie, antybakteryjnie i przeciwwirusowo. Terpeny wpływają również korzystnie na układ pokarmowy. Dlatego są stosowane jako środki żółciopędne i spazmolityczne.

Wiele rodzajów terpenów działa dezynfekująco i aseptycznie na skórę. Ich stosowanie pobudza krążenie w skórze zwiększając jej ukrwienie. Udowodniono, że w skutecznie poprawiają samopoczucie i łagodzą dolegliwości bólowe, zwłaszcza w obrębie mięśni. W zależności od zastosowania i pochodzenia terpeny mogą działać pobudzająco lub uspokajająco.

Do pozostałych właściwości zdrowotnych terpenów zalicza się:

• działanie przeciwnowotworowe (badania w tym kierunku wciąż trwają);
• zdolność rozpuszczania kamieni cholesterolowych i żółciowych;
• działanie immunomodulacyjne i przeciwgrzybiczne.

Szczególnym zainteresowaniem cieszy się ostatnimi czasy temat powiązania terpenów z prewencją nowotworów. Wykazano, że takie właściwości posiadają przede wszystkim limonen i alkohol perylowy (oba związki należą do monoterpenów). Związki te hamują rozwój wielu rodzajów nowotworów, w tym raka sutka, skóry, wątroby, a także płuc.

Jak stosować terpeny?

Poniżej przedstawiono w skrócie przykłady zastosowania w medycynie poszczególnych olejków zawierających terpeny:

• jałowcowy – działa moczopędnie poprzez drażnienie kanalików nerkowych;
• koprowy i wszystkie zawierające cyneol – działają wykrztuśnie poprzez drażnienie błony śluzowej żołądka;
• zawierające azuleny – działają przeciwzapalnie;
• z mięty pieprzowej – działa żółciopędnie i żółciotwórczo;
• komosowy – działa przeciwrobaczo, zwłaszcza w stosunku do owsików.

Wiele olejków ma charakter aromatyczny, a co się z tym wiąże – pobudzają łaknienie. Znajdują zatem zastosowanie u dzieci lub pacjentów wykazujących znaczne obniżenie apetytu.

Zastosowanie terpenów w przemyśle

Terpeny stosuje się jako rozpuszczalniki czy substancje zapachowe (monoterpeny alifatyczne i jednopierścieniowe). Wraz ze wzrostem cząsteczki zmniejsza się intensywność zapachu. Wyższe terpeny, ze względu na swoje farmakologiczne działanie, stosowane są jako składnik leków i kosmetyków o działaniu między innymi przeciwzapalnym, antyoksydacyjnym oraz przeciwalergicznym.

Niezwykle duże ilości terpenów znajdują się w olejkach eterycznych pochodzących od roślin. Za względu na zwykle piękny zapach wykorzystywane są one w kosmetologii i przemyśle perfumeryjnym. Olejki eteryczne są popularnym środkiem wykorzystywanym w farmakologii.

Charakterystyka olejków eterycznych

Olejki eteryczne to mieszaniny substancji lotnych o różnym charakterze chemicznym. Cechują się silnym, na ogół bardzo przyjemnym zapachem. Do charakterystycznych cech wszystkich rodzajów olejków zalicza się:

• płynną konsystencję;
• lipofilność;
• lotność;
• czynność optyczną;
• typowy zapach.

Pod względem chemicznym to wieloskładnikowa mieszanina związków terpenowych, przy czym w ich składzie wyróżnia się także aldehydy, ketony, estry, etery, węglowodory czy alkohole. Niektóre olejki zawierają w swoim składzie substancje siarkowe, przykładem jest olejek gorczyczny.

Podsumowując, olejki eteryczne to wydzieliny roślinne o niewyjaśnionej w pełni roli fizjologicznej. Uznaje się, że mogą one służyć do zwabiania owadów, ochrony przed pasożytami, zmniejszania parowania czy zasklepiania ran na powierzchni roślin. Synteza olejków odbywa się w cytoplazmie komórkowej na różne sposoby.

Bibliografia

1. Kędzia B., Hołderna-Kędzia E., Działanie terpenów roślinnych na drobnoustroje, Postępy Fitoterapii, 4/2012.
2. Wojciechowski J., Ceremuga M., Bijak M., Szyposzyńska M., Terpeny: budowa, klasyfikacja oraz zastosowanie w przemyśle spożywczym, perfumeryjnym oraz farmaceutycznym, Przemysł Chemiczny, 4/2019.
3. Król S., Skalicka-Woźniak K., Kandefer-Szerszeń M., Stepulak A., Aktywność biologiczna i farmakologiczna olejków eterycznych w leczeniu i profilaktyce chorób infekcyjnych, Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 67/2013.
4. Trytek M., Paduch M., Fiedurek J., Kandefer-Szerszeń M., Monoterpeny – stare związki, nowe zastosowania i biotechnologiczne metody ich otrzymywania, Biotechnologia, 1/2007.

Olej z czarnuszki w kapsułkach 100% naturalny
Czarnuszka siewna (łac. Nigella sativa) to oryginalny, jakości premium produkt wykazujący wiele właściwości. Wykorzystywany jest m.in. przy zmienionej chorobowo skórze. Działa antygrzybicznie, przeciwwirusowo, antyalergicznie, przeciwwrzodowo, …
Zobacz tutaj ...