Układ odpornościowy

Aktualizacja: 4 października 2022

Układ odpornościowy człowieka (inaczej nazywany układ immunologiczny) to jeden z najważniejszych układów ludzkiego ustroju, ponieważ chroni przed patogenami, zakażeniami i innymi szkodliwymi czynnikami zarówno zewnętrznymi, jak i wewnętrznymi. Dzięki niemu człowiek może zachować zdrowie, a drobne zakażenia czy infekcje nie stanowią dla niego zagrożenia.

Układ odpornościowy – budowa

Na układ odpornościowy składa się wiele struktur i komórek. Są to między innymi:

• skóra wraz z błonami śluzowymi;
• komórki układu odpornościowego.

Skóra oraz błony śluzowe mają za zadanie przede wszystkim chronić organizm przed wniknięciem do wewnątrz patogennych mikroorganizmów. Stanowią dla nich bowiem nieprzenikalną barierę. Do funkcji tej przyczyniają się w dużym stopniu wydzieliny skóry i błon śluzowych, np. ślina, łzy, kwaśna wydzielina pochwy czy śluz dróg oddechowych.

Komórki układu odpornościowego to zróżnicowana grupa zarówno pod względem budowy, jak i funkcji. Wszystkie one jednak współpracując ze sobą chronią organizm w momencie, gdy danym patogenom udało się przeniknąć przez pierwszą barierę ochronną. Do komórek układu odpornościowego zalicza się:

• limfocyty B i T;
• komórki NK;
• monocyty i makrofagi;
• granulocyty – bazofile, eozynofile, neutrofile.

Wszystkie te komórki określa się wspólnym mianem krwinek białych, czyli leukocytów. Istotną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu układu immunologicznego pełnią przeciwciała, zwane naukowo immunoglobulinami. Są to specyficzne białka należące do globulin, syntezowane przez limfocyty B oraz komórki plazmatyczne.

Omawiając układ odpornościowy nie należy pomijać także narządów wewnętrznych i tkanek, które poprzez produkcję krwinek białych i ich prekursorów pełnią ważne funkcje w procesach obronnych. Są to między innymi szpik kostny czerwony, grasica czy śledziona.

Układ odpornościowy – odpowiedź immunologiczna

Organizm dysponuje dwiema liniami obrony. Bariery fizyczne i chemiczne, takie jak skóra, śluz i kwas żołądkowy, mają za zadanie powstrzymanie patogenów przed wniknięciem do środowiska wewnętrznego ciała. Jeśli jednak pierwsza linia zawiedzie, zaczyna działać odpowiedź immunologiczna. Wewnętrzna odpowiedź odpornościowa składa się z czterech podstawowych etapów:

• wykrycie i identyfikacja obcej substancji;
• komunikacja z innymi komórkami układu odpornościowego w celu zorganizowania odpowiedzi;
• rekrutacja pomocy i koordynacja odpowiedzi wszystkich jej uczestników;
• zniszczenie lub stłumienie aktywności patogenu.

Odpowiedź immunologiczna charakteryzuje się intensywnym wykorzystywaniem sygnałów chemicznych. Wykrycie, identyfikacja, komunikacja, rekrutacja, koordynacja, a także atak na obcą substancję zależą od cząsteczek sygnałowych, takich jak cytokiny i przeciwciała. Cytokiny są białkowymi nośnikami wydzielanymi przez jedną komórkę, aby wpłynąć na wzrost lub aktywność innej komórki. Z kolei przeciwciała to białka wydzielane przez pewne komórki immunologiczne. Ich zadaniem jest wiązanie antygenów, czyniąc je widocznymi dla układu odpornościowego.

Odpowiedź immunologiczną człowieka można podzielić na dwie kategorie: niespecyficzną (nieswoistą) odporność wrodzoną i specyficzną (swoistą) odporność nabytą.

Zobacz również: Stres a odporność.

Odpowiedź immunologiczna nieswoista

Wrodzona odporność jest obecna od urodzenia. Receptory błonowe pośredniczące we wrodzonej odporności mają szeroki zakres specyficzności, przez co pozwalają niektórym komórkom odpornościowym na odpowiedź na różne sygnały molekularne ze strony patogennych mikroorganizmów, zarówno na takie, które są niepowtarzalne, jak i na powszechnie spotykane.

Przykładem często spotykanych specyficznych dla patogenów sygnałów są składniki ściany komórkowej bakterii. Ponieważ niespecyficzna wrodzona odpowiedź nie jest nacelowana na konkretne patogeny, rozpoczyna się w ciągu kilku minut lub godzin. Stan zapalny, objawiający się zaczerwienieniem, ociepleniem i obrzękiem, stanowi wzorcową reakcję wynikającą z wrodzonej odporności, w której uczestniczą cytokiny.

Odpowiedź immunologiczna swoista

Odporność nabyta (nazywana również odpornością adaptacyjną) jest skierowana przeciwko specyficznym patogenom i z tego powodu jest specyficzną (swoistą) odpowiedzią immunologiczną organizmu. Receptory błonowe, które pośredniczą w odporności nabytej, są wysoce specyficzne i rozróżniają poszczególne patogeny. Charakterystyczną cechą specyficznej odpowiedzi immunologicznej jest to, że po pierwszej ekspozycji na dany patogen może ona powstawać nawet przez kilka dni, jednak przy kolejnych kontaktach układ odpornościowy pamięta poprzednie ekspozycje na patogen i działa znacznie szybciej.

Odporność nabytą można podzielić na odporność komórkową i odporność humoralną. Odporność komórkowa wykorzystuje sygnalizację zależną od kontaktu, w której komórka immunologiczna wiąże się za pomocą receptora ze swoją komórką docelową. Z kolei odporność humoralna, zwana także odpornością zależną od przeciwciał, używa uwalnianych białek – przeciwciał – do wywołania odpowiedzi immunologicznej. Przeciwciała łączą się z obcymi substancjami, czyniąc je bardziej widocznymi dla komórek układu odpornościowego.

Zobacz również: Jak naturalnie wzmocnić odporność organizmu?

Bio Acerola C - 100% naturalna witamina C
Acerola od bioalgi to w pełni naturalny (organiczny) i bez żadnych dodatków produkt. Wytwarzany jest z owoców wiśni Acerola, na ściśle kontrolowanej, ekologicznej uprawie, z zachowaniem najwyższych standardów jakościowych.
Zobacz tutaj ...

Bibliografia

1. Śliwa-Dominiak J., Tokarz-Deptuła B., Deptuła W., Rola komórek układu odpornościowego i ich receptory w zakażeniach wirusowych – wybrane dane, Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 68/2014.
2. Dymarska E., Czynniki modulujące układ immunologiczny człowieka, Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej, 2/2016.
3. Kościej A., Skotnicka-Graca U., Ozga I., Rola wybranych czynników żywieniowych w kształtowaniu odporności dzieci, Problemy Higieny i Epidemiologii, 2/2017.
4. Traczyk W., Fizjologia człowieka w zarysie, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007.
5. Silverthon D., Fizjologia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2018.