Mocznik

Aktualizacja: 11 grudnia 2020

Mocznik to związek nieorganiczny będący diamidem kwasu węglowego. Powstaje w organizmach jako końcowy produkt przemiany białek w mocznikowym cyklu Krebsa. Ulega następnie wydaleniu wraz z moczem i potem.

Co to jest mocznik?

Mocznik stanowi niepalne, bezbarwne (ewentualnie białe) ciało stałe o krystalicznej budowie. Charakteryzuje się delikatnym zapachem amoniaku i słonym smakiem. Bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie, ponieważ wykazuje właściwości higroskopijne. Mocznik jest produktem ubocznym metabolizmu człowieka, może być jednak syntezowany chemicznie. Wówczas wykorzystuje się go jako składnik:

• nawozów;
• pasz dla zwierząt;
• kosmetyków;
• leków;
• klejów;
• tworzyw sztucznych;
• impregnatorów ognioodpornych.

Tych zastosowań jest znacznie więcej. Mocznik po raz pierwszy otrzymano syntetycznie w roku 1828. Obecnie na skalę przemysłową otrzymuje się go w bezpośredniej reakcji ditlenku węgla z amoniakiem.

Synteza mocznika

W wyniku deaminacji aminokwasów powstaje duża ilość jonów NH4+, z czego większość z nich ulega przekształceniu w wątrobie w mocznik. To dość skomplikowany szlak metaboliczny, który można przedstawić w skrócie:

• tworzenie karbamoilofosforanu przez jon NH4+;
• przekształcenie karbamoilofosforanu do ornityny w mitochondriach;
• powstanie cytruliny;
• przekształcenie cytruliny do argininy i odszczepienie mocznika;
• odtworzenie ornityny.

Tak prezentuje się cały cykl mocznikowy. Ponieważ większość mocznika powstaje w wątrobie, w przypadku ciężkich chorób wątroby stężenie azotu mocznikowego we krwi zmniejsza się, a stężenie NH3 wzrasta.

Mocznik w organizmie człowieka

Prawidłowa zawartość mocznika w osoczu wynosi od 1,3 do 3,3 mmol/L. Dorosły człowiek wydala około 20-35 gramów mocznika wraz z moczem w ciągu jednego dnia. Bardzo niekorzystnym zjawiskiem jest zwiększone stężenie tego związku w organizmie, co obserwuje się np. u pacjentów z niewydolnością nerek. Szkodliwe efekty takiego zjawiska obejmują:

• nudności i wymioty;
• bóle głowy;
• omdlenia;
• dezorientację;
• zaburzenia gospodarki elektrolitowej organizmu.

Transport mocznika zachodzi za pośrednictwem jego transporterów, prawdopodobnie w mechanizmie dyfuzji ułatwionej. W nerkach występują przynajmniej 4 izoformy białka transportowego. Ilość mocznika w rdzeniowej tkance śródmiąższowej, a w konsekwencji i w moczu, zmienia się w zależności od tego, jaka ilość mocznika jest filtrowana. Ta z kolei zależy od ilości spożywanego białka. Podsumowując, dieta wysokobiałkowa zwiększa zdolność nerek do zagęszczania moczu.

Funkcje mocznika

Mocznik przyczynia się do powstawania gradientu osmotycznego w piramidach rdzeniowych oraz ma wpływ na zdolność nerek do tworzenia zagęszczonego moczu w kanalikach zbiorczych. To końcowy produkt przemian białkowych w ustroju, uznaje się go za wskaźnik czynności nerek.

Omawiany związek o stężeniach powyżej 10% wykazuje działanie keratolityczne, ponieważ ułatwia złuszczanie i zwiększa przepuszczalność warstwy rogowej, przez co zwiększa aktywność terapeutyczną wielu leków o działaniu miejscowym. Jest powszechnie stosowany w kremach nawilżających i zmiękczających (stężenie 2%), tonikach antybakteryjnych (stężenie do 10%) oraz peelingach i kremach złuszczających (stężenie do 40%).

Badanie mocznika

Na badanie stężenia mocznika we krwi warto udać się w przypadku podejrzenia:

• schorzeń nerek;
• zatrucia mocznikowego;
• mocznicy;
• celem kontroli zawartości związków azotowych w organizmie;
• celem oceny skuteczności dializoterapii.

Badanie polega na jednorazowym pobraniu krwi z zagięcia łokcia, czyli wykonuje się standardowe badanie krwi. Należy pamiętać, że ilość mocznika we krwi wzrasta wraz z wiekiem i zależy od wielu czynników, w tym stosowanej diety.

Zbyt wysokie stężenie mocznika we krwi może wskazywać na nowotwory, odwodnienie, upośledzenie czynności nerek, krwawienia do przewodu pokarmowego oraz dużą zawartość białka w diecie. Wysokie stężenie mocznika towarzyszy problemom takim jak skąpomocz i bezmocz oraz występuje w przebiegu przyjmowania glikokortykosteroidów i przy chemioterapii. Z kolei zbyt niski poziom mocznika może wskazywać na niedożywienie, poliurię i różnego rodzaju zaburzenia wchłaniania.

Bio olej konopny 100% naturalny
Olej konopny pozyskiwany z wyselekcjonowanych nasion konopi siewnej pochodzących z ekologicznych upraw. Tłoczony na zimno zachowuje wszystkie, bardzo cenne składniki dla organizmu ...
Zobacz tutaj ...

Bibliografia

1. Ganong W., Fizjologia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2017.
2. Traczyk W., Fizjologia człowieka w zarysie, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007.
3. Kapuścińska A., Nowak I., Wykorzystanie mocznika i jego pochodnych w przemyśle kosmetycznym, Chemik, 2/2014.
4. Konieczko K., Skowroń J., Mocznik – frakcja wdychalna, Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy, 4/2017.