Gospodarka wodno-elektrolitowa

Aktualizacja: 12 lipca 2023

Gospodarka wodno-elektrolitowa to zespół procesów warunkujących oraz regulujących stężenia roztworów elektrolitów i związków organicznych znajdujących się w płynach ustrojowych. Regulacji ulegają także objętości tych związków. Utrzymywanie równowagi wodno-elektrolitowej wiąże się z pojęciem homeostazy organizmu.

Gospodarka wodno-elektrolitowa – fizjologia

Woda w organizmie występuje razem z elektrolitami. Z tego względu opisując fizjologię i czynność tych elementów ustroju stosuje się wspólną nazwę gospodarki wodno-elektrolitowej. Niedobór bądź nadmiar wody powoduje zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej i związane z tym zmiany objętości przestrzeni wodnych poza– i wewnątrzkomórkowych, a także ciśnienia osmotycznego.

Dla zachowania homeostazy wodno-elektrolitowej organizmu wydalanie wody i elektrolitów musi być zrównoważone odpowiednim ich spożyciem. Jeśli tak nie jest ma miejsce zmiana składu płynu pozakomórkowego, co przyczynia się do zmiany jego objętości i osmolalności. To z kolei oddziałuje na objętość płynu wewnątrzkomórkowego i ciśnienie osmotyczne w komórce. Ponieważ sód stanowi najważniejszy kation występującym w płynie pozakomórkowym, to właśnie zmiany jego stężenia decydują o zaburzeniach gospodarki wodno-elektrolitowej.

Znaczenie sodu

Sód (jak również towarzyszące mu aniony) tworzy większość osmotycznie aktywnych substancji surowicy, które decydują w dużej mierze o ruchu wody pomiędzy przestrzenią poza– i śródkomórkową.

Prawidłowe stężenie jonów sodu w surowicy powinno znajdować się w przedziale 136-145 mmol/l. Jony sodu stanowią dominującą część zawartych w surowicy składników mineralnych. Zawartość sodu w surowicy jako zbyt niską (hiponatremia) określa się, gdy jego stężenie wynosi poniżej 135 mmol/l. Zauważalne objawy występują jednak dopiero przy wartościach niższych od 130 mmol/l. Hiponatremia – zwłaszcza poniżej 120 mmol/l – wiąże się z negatywnymi dla zachowania zdrowia objawami. Mogą pojawić się wówczas dolegliwości bólowe głowy, nudności, zaburzenia apetytu i orientacji. Hiponatremii poniżej 110 mmol/l mogą towarzyszyć drgawki i śpiączka.

Przy dużej podaży wody niezawierającej elektrolitów również obniża się stężenie jonów sodu w osoczu. Powoduje to w efekcie przewodnienie hipotoniczne, zwane również zatruciem wodnym. Stan ten cechuje się wzrostem przestrzeni wodnej pozakomórkowej.

Zbyt wysoka zawartość sodu w surowicy (hipernatremia) ma miejsce, gdy jego stężenie wzrasta powyżej 145 mmol/l. To poważne zagrożenie dla zdrowia, jednak występuje rzadziej niż hiponatremia. Stężenie sodu przekraczające 160 mmol/l może stanowić bezpośrednią przyczynę zgonu.

Znaczenie wody

Zapotrzebowanie organizmu na wodę zależy od wielu czynników, w tym głównie od składu codziennej diety, temperatury otoczenia, klimatu i aktywności fizycznej.

Biorąc pod uwagę zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia ilość dostarczanej do organizmu wody powinna wynosić 30 ml/kg masy ciała każdego dnia. Zalecenia te dotyczą także osób starszych, które jednak są zdrowe i aktywne fizycznie. Natomiast w przypadku osób starszych, u których stopień niesprawności wyklucza samodzielne funkcjonowanie, zapotrzebowanie na wodę powinno być określone dokładniej.

Zapotrzebowanie na wodę wzrasta w następujących sytuacjach:

• podwyższona temperatura otoczenia przy obniżonej wilgoci otoczenia, ponieważ rosną straty wody wraz z potem;
• znacznie obniżona temperatura otoczenia, gdy straty wody mogą być wyższe w efekcie wyższego wydatku energetycznego;
• przebywanie na dużych wysokościach, ponieważ wzrastają straty wody przez płuca;
• duża aktywność fizyczna;
• zwiększenie wartości energetycznej pożywienia, ponieważ większe ilości składników odżywczych muszą zostać zmetabolizowane, co wiąże się z większym wykorzystaniem wody do procesów.

Ponadto straty wody mogą zwiększać napoje alkoholowe. Diuretyczne działanie alkoholu wynika z jego wpływu na hamowanie działania wazopresyny.

Gospodarka wodno-elektrolitowa – elektrolity

Zawartość poszczególnych elektrolitów rozpatruje się odrębnie dla płynu pozakomórkowego i wewnątrzkomórkowego.

W płynie wewnętrzkomórkowym powinno znajdować się optymalnie:

• 142 mmol/l sodu;
• 4 mmol/l potasu;
• 2,4 mmol/l wapnia;
• 1,2 mmol/l magnezu;
• 103 mmol/l chloru;
• 4 mmol/l fosforanów.

Z kolei w płynie zewnątrzkomórkowym (pozakomórkowym) powinno znajdować się:

• 10 mmol/l sodu;
• 140 mmol/l potasu;
• 58 mmol/l magnezu;
• 4 mmol/ chloru;
• 75 mmol/l fosforanów.

Płyn zewnątrzkomórkowy zawiera jedynie śladowe ilości wapnia. Elektrolity odpowiadają za osmolalność płynów w ustroju, a ich rozmieszczenie determinuje objętość płynów wewnątrzkomórkowych i pozakomórkowych.

Chlorella w tabletkach z rozerwaną ścianą komórkową
Chlorella posiada właściwości przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybiczne nie wpływając przy tym na florę fizjologiczną. Bardzo dokładnie usuwa toksyny z organizmu ...
Zobacz tutaj ...

Bibliografia

1. Jarosz M., Praktyczny podręcznik dietetyki, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2010.
2. Budziszewska B., Zaburzenia metaboliczne i wodno-elektrolitowe u pacjentów z hematologicznymi chorobami nowotworowymi, Varia Medica, 3/2018.