Kwas mrówkowy

Aktualizacja: 9 września 2022

Kwas mrówkowy to organiczny związek chemiczny, najprostszy kwas karboksylowy. Powszechnie występuje w przyrodzie, choćby w jadzie mrówek (stąd jego nazwa). Został odkryty i po raz pierwszy opisany przez chemika Johana Afzeliusa, który wyizolował go z martwych mrówek. Związek można również pozyskiwać syntetycznie, dzięki czemu wykazuje szerokie zastosowanie w różnych dziedzinach przemysłu.

Kwas mrówkowy – charakterystyka

Kwas mrówkowy jest bezbarwną cieczą o ostrym zapachu i żrących właściwościach. Temperatura topnienia wynosi 8,6 stopni C, natomiast temperatura wrzenia – około 100 stopni C. Bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie, benzynie i alkoholu etylowym. Szerokie zastosowanie w przemyśle zawdzięcza przede wszystkim następującym cechom:

• zdolność przyspieszania korozji metalowych elementów;
• dobre przewodnictwo prądu elektrycznego;
• właściwości grzybobójcze i bakteriobójcze.

Ze względu na właściwości żrące bezpośredni kontakt z tkankami ludzkiego ciała powoduje silne reakcje alergiczne i szereg innych skutków ubocznych. Najprostszym przykładem jest ugryzienie mrówki, które zawsze powoduje ból i pieczenie, mimo przedostania się do skóry znikomych ilości tego kwasu.

Kwas mrówkowy w przyrodzie

Przede wszystkim kwas mrówkowy znajdziemy w jadzie i organizmach mrówek. Poza tym występuje on w jadzie innych owadów (np. pszczół), a także w roślinach (np. włoskach parzących pokrzywy). Głównym jego zadaniem w przyrodzie jest ochrona organizmów, w których występuje, przed szkodnikami czy innymi organizmami, które mogłyby stanowić dla nich zagrożenie.

Kwas mrówkowy – zastosowanie

Kwas mrówkowy jest otrzymywany na skalę masową drogą 3 różnych reakcji:

• reakcja tlenku węgla z wodorotlenkiem sodu, prowadzona w podwyższonej temperaturze i ciśnieniu. Pod koniec procesu mieszaninę wzbogaca się stężonym kwasem siarkowym;
• reakcja tlenku węgla z metanolem, którą prowadzi się w fazie ciekłej w temperaturze 80 stopni C. Metoda jest jednak bardziej skomplikowana;
• utlenianie węglowodorów.

Istnieje jeszcze kilka innych możliwych reakcji, wskutek których pozyskuje się kwas mrówkowy, nie są one jednak tak wydajne. W przemyśle związek ten znajduje następujące zastosowanie:

• składnik preparatów czyszczących i garbarskich;
• środek udrażniający rury i inne elementy instalacji wodno-kanalizacyjnych czy przemysłowych;
• produkt wspomagający farbowanie tkanin w przemyśle włókienniczym;
• czynnik regulujący pH w różnych preparatach chemicznych i farmaceutycznych;
• odczynnik w laboratorium;
• dodatek do smarów;
• składnik leków na reumatyzm i preparatów zwężających naczynia krwionośne;
• składnik preparatów grzybobójczych, np. w rolnictwie i ogrodnictwie;
• środek likwidujący roztocza zagrażające pszczołom w pszczelarstwie;
• dodatek do żywności o działaniu konserwującym (jest wówczas oznaczany skrótem E236).

Stosowany w małych ilościach i zgodnie z metodyką nie stanowi zagrożenia dla ludzkiego zdrowia. Ma wręcz działanie lecznicze. Brak ostrożności może jednak wiązać się z licznymi skutkami ubocznymi.

Kwas mrówkowy w żywności

Wbrew pozorom kwas mrówkowy jest bardzo często wykorzystywany w przemyśle spożywczym. Można znaleźć go na etykietach produktów takich jak marynaty, ryby, kiszonki, żelki, przeciery czy konserwy. Jego zapach jest niewyczuwalny, a większość osób nie zdaje sobie wręcz sprawy z jego obecności w danym produkcie. W tak niewielkich stężeniach nie ma wpływu na zdrowie człowieka, dlatego mogą go spożywać nawet dzieci czy kobiety w ciąży.

Dodatek kwasu mrówkowego do żywności sprawia, że przedłuża się jej żywotność. Produkty dłużej zachowują świeżość i nie są podatne na pleśnie, chorobotwórcze bakterie czy inne patogeny, które w innym razie zagrażałyby konsumentom. Obecność tego związku w składzie umożliwia także transport produktów spożywczych o krótkich datach przydatności do spożycia czy nietrwałych.

Olej z czarnuszki w kapsułkach 100% naturalny
Czarnuszka siewna (łac. Nigella sativa) jest naturalną substancją znaną od tysiącleci ze swoich właściwości. Wykorzystywana jest m.in. przy zmienionej chorobowo skórze. Działa antygrzybicznie, przeciwwirusowo, antyalergicznie, przeciwwrzodowo, ...
Zobacz tutaj ...

Bibliografia

1. McMurry J., Chemia organiczna, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2005.
2. Bojarski J., Chemia organiczna, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2003.