Terpeny

Aktualizacja: 18 sierpnia 2022

Terpeny to ogólna nazwa dużej grupy lotnych związków, obejmującej węglowodory terpenowe i ich pochodne tlenowe, alkohole, aldehydy oraz ketony. Stanowią największą klasę wtórnych metabolitów roślin, ponieważ obejmuje ona aż 30 000 zidentyfikowanych związków.

Terpeny – charakterystyka

Węglowodory terpenowe można rozpatrywać jako pochodne wytworzone przez połączenie dwóch, trzech lub więcej cząsteczek izoprenu. W zależności od liczby atomów węgla w cząsteczce węglowodoru rozróżniamy: monoterpeny, seskwiterpeny, diterpeny itd.

Terpeny występują w różnych częściach roślin jako składniki olejków eterycznych, żywic i soków mlecznych. Pozyskiwane są z surowca roślinnego metodą ekstrakcji parą wodną lub różnymi rozpuszczalnikami. Mogą także być wytwarzane syntetycznie.

Właściwości zdrowotne terpenów

Szczególną grupą omawianych związków są monoterpeny i to właśnie one wykazują najsilniejsze właściwości zdrowotne. Przenikają bowiem do krwi jako chemiczne substancje lecznicze, gdzie swoiście sterują pracą mózgu. Olejki eteryczne bogate w terpeny wykorzystuje się powszechnie do leczenia różnego rodzaju schorzeń górnych dróg oddechowych, ponieważ działają wykrztuśnie, antybakteryjnie i przeciwwirusowo. Terpeny wpływają również korzystnie na układ pokarmowy. Dlatego są stosowane jako środki żółciopędne i spazmolityczne.

Wiele rodzajów terpenów działa dezynfekująco i aseptycznie na skórę. Ich stosowanie pobudza krążenie w skórze zwiększając jej ukrwienie. Udowodniono, że w skutecznie poprawiają samopoczucie i łagodzą dolegliwości bólowe, zwłaszcza w obrębie mięśni. W zależności od zastosowania i pochodzenia terpeny mogą działać pobudzająco lub uspokajająco.

Do pozostałych właściwości zdrowotnych terpenów zalicza się:

• działanie przeciwnowotworowe (badania w tym kierunku wciąż trwają);
• zdolność rozpuszczania kamieni cholesterolowych i żółciowych;
• działanie immunomodulacyjne i przeciwgrzybiczne.

Szczególnym zainteresowaniem cieszy się ostatnimi czasy temat powiązania terpenów z prewencją nowotworów. Wykazano, że takie właściwości posiadają przede wszystkim limonen i alkohol perylowy (oba związki należą do monoterpenów). Związki te hamują rozwój wielu rodzajów nowotworów, w tym raka sutka, skóry, wątroby, a także płuc.

Jak stosować terpeny?

Poniżej przedstawiono w skrócie przykłady zastosowania w medycynie poszczególnych olejków zawierających terpeny:

• jałowcowy – działa moczopędnie poprzez drażnienie kanalików nerkowych;
• koprowy i wszystkie zawierające cyneol – działają wykrztuśnie poprzez drażnienie błony śluzowej żołądka;
• zawierające azuleny – działają przeciwzapalnie;
• z mięty pieprzowej – działa żółciopędnie i żółciotwórczo;
• komosowy – działa przeciwrobaczo, zwłaszcza w stosunku do owsików.

Wiele olejków ma charakter aromatyczny, a co się z tym wiąże – pobudzają łaknienie. Znajdują zatem zastosowanie u dzieci lub pacjentów wykazujących znaczne obniżenie apetytu.

Zastosowanie terpenów w przemyśle

Terpeny stosuje się jako rozpuszczalniki czy substancje zapachowe (monoterpeny alifatyczne i jednopierścieniowe). Wraz ze wzrostem cząsteczki zmniejsza się intensywność zapachu. Wyższe terpeny, ze względu na swoje farmakologiczne działanie, stosowane są jako składnik leków i kosmetyków o działaniu między innymi przeciwzapalnym, antyoksydacyjnym oraz przeciwalergicznym.

Niezwykle duże ilości terpenów znajdują się w olejkach eterycznych pochodzących od roślin. Za względu na zwykle piękny zapach wykorzystywane są one w kosmetologii i przemyśle perfumeryjnym. Olejki eteryczne są popularnym środkiem wykorzystywanym w farmakologii.

Charakterystyka olejków eterycznych

Olejki eteryczne to mieszaniny substancji lotnych o różnym charakterze chemicznym. Cechują się silnym, na ogół bardzo przyjemnym zapachem. Do charakterystycznych cech wszystkich rodzajów olejków zalicza się:

• płynną konsystencję;
• lipofilność;
• lotność;
• czynność optyczną;
• typowy zapach.

Pod względem chemicznym to wieloskładnikowa mieszanina związków terpenowych, przy czym w ich składzie wyróżnia się także aldehydy, ketony, estry, etery, węglowodory czy alkohole. Niektóre olejki zawierają w swoim składzie substancje siarkowe, przykładem jest olejek gorczyczny.

Podsumowując, olejki eteryczne to wydzieliny roślinne o niewyjaśnionej w pełni roli fizjologicznej. Uznaje się, że mogą one służyć do zwabiania owadów, ochrony przed pasożytami, zmniejszania parowania czy zasklepiania ran na powierzchni roślin. Synteza olejków odbywa się w cytoplazmie komórkowej na różne sposoby.

Bibliografia

1. Kędzia B., Hołderna-Kędzia E., Działanie terpenów roślinnych na drobnoustroje, Postępy Fitoterapii, 4/2012.
2. Wojciechowski J., Ceremuga M., Bijak M., Szyposzyńska M., Terpeny: budowa, klasyfikacja oraz zastosowanie w przemyśle spożywczym, perfumeryjnym oraz farmaceutycznym, Przemysł Chemiczny, 4/2019.
3. Król S., Skalicka-Woźniak K., Kandefer-Szerszeń M., Stepulak A., Aktywność biologiczna i farmakologiczna olejków eterycznych w leczeniu i profilaktyce chorób infekcyjnych, Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 67/2013.
4. Trytek M., Paduch M., Fiedurek J., Kandefer-Szerszeń M., Monoterpeny – stare związki, nowe zastosowania i biotechnologiczne metody ich otrzymywania, Biotechnologia, 1/2007.

Olej z czarnuszki w kapsułkach 100% naturalny
Czarnuszka siewna (łac. Nigella sativa) jest naturalną substancją znaną od tysiącleci ze swoich właściwości. Wykorzystywana jest m.in. przy zmienionej chorobowo skórze. Działa antygrzybicznie, przeciwwirusowo, antyalergicznie, przeciwwrzodowo, ...
Zobacz tutaj ...